Vandaag heeft minister Ollongren van Binnenlandse Zaken in een Kamerbrief antwoord gegeven op Kamervragen naar aanleiding van onze rapportage over hackbare verkiezingen. De belangrijkste gestelde Kamervraag was:
"Vindt de minister ook dat extra controles moeten worden ingesteld om te valideren of de optelcomputers (OSV) niet zijn gehackt?"
De minister antwoordde hierop:
"Voor de Tweede Kamerverkiezing van 2017 heeft mijn voorganger de gemeenten gevraagd om een handmatige controleoptelling uit te voeren op de berekeningen die door OSV werden gemaakt. Na die verkiezing hebben gemeenten en ook de Kiesraad geconstateerd dat bij het maken van die handmatige optelling de nodige fouten zijn gemaakt. Dit is onderwerp van gesprek geweest in het algemeen overleg Democratische vernieuwing van 14 maart 2018. Bij de verkiezingen van 2018 en 2019 is de controle daarom niet herhaald, maar heb ik de gemeenten gevraagd om er zorg voor te dragen dat verschillen tussen wat is opgeteld met OSV en wat is geteld door het stembureau altijd verklaard kunnen worden en dat vragen daarover beantwoord kunnen worden.
Het uitvoeren van een handmatige controle op de juistheid van de optellingen die OSV maakt, heeft meerwaarde mits die berekeningen nauwkeurig gemaakt kunnen worden. Bij de handmatige controle die in 2017 is uitgevoerd bleek dat niet altijd het geval te zijn. De Kiesraad heeft naar aanleiding van de publicatie van het rapport van de stichting Tegen Hackbare Verkiezingen het voornemen geuit om bij de herindelingsverkiezingen van 18 november 2020 extra handmatige controles uit te voeren. De Kiesraad wil deze ervaring gebruiken om te bezien hoe een effectieve controle uitvoerbaar kan zijn. Ik ondersteun dit initiatief van de Kiesraad en vraag daarom de Kiesraad om in overleg met de gemeenten een voorstel uit te werken voor een handmatige controle die uitgevoerd kan worden bij de Tweede Kamerverkiezing van 17 maart 2021. Zo kunnen gemeenten en Kiesraad invulling geven aan de eigen wettelijke verantwoordelijkheid voor de uitslagberekening. Tevens vraag ik hen om de opgedane ervaringen bij de herindelingsverkiezingen hierin mee te nemen. Ik vertrouw erop dat de Kiesraad en de gemeenten mij vóór eind januari 2021 hierover zal informeren en ik zal uw Kamer hier dan zo snel als mogelijk over berichten."
Reflectie op handmatige optelling van stemtotalen in 2017
Volgens de Kamerbrief werden bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 dusdanig veel fouten gemaakt in de handmatige berekeningen dat deze manier van werken bij de verkiezingen in 2018 en 2019 niet herhaald is.
Daarbij moet echter wel gezegd worden dat gemeentes totaal onvoorbereid en overrompeld waren in 2017. De instructie om handmatig de uitslag te berekenen werd abrupt 6 weken voor de verkiezing afgegeven door toenmalig minister Plasterk. Hierdoor was - begrijpelijk - grote paniek en onrust onder gemeentes ontstaan. Dat toen veel fouten zijn gemaakt binnen de zéér korte tijd waarin dit wettelijk gezien moest worden uitgevoerd, is daarom ook verklaarbaar.
Kamerbrief zegt niets over de voorgestelde wetswijziging
Verder staat in de Kamerbrief niets vermeld over het verruimen van de wettelijke deadline met één tot twee dagen - zoals voorgesteld door de stichting - zodat gemeentes en hoofdstembureaus zorgvuldig alles bij elkaar handmatig kunnen optellen. Gemeentes hebben wettelijk gezien één tot anderhalve dag de tijd om alle stembureau-uitslagen bij elkaar op te tellen. Volgens een grote Nederlandse gemeente is dit al een "moordend tempo" om alles via software bij elkaar op te laten tellen - laat staan dat dit handmatig moet gaan gebeuren.
De Kieswet straks zeven weken voor de verkiezing nog aanpassen is niet meer haalbaar, terwijl op dit moment wel een wetswijziging loopt van de Tijdelijke Wet Verkiezingen COVID-19, waarin deze wijziging mogelijk nog zou kunnen worden meegenomen.
Conclusie: minister is welwillend, maar houdt slag om de arm
De minister ziet inmiddels de meerwaarde in van handmatige en/of onafhankelijke controle van optelsoftware en gaat dit proces verder laten uitwerken door de Kiesraad. Dat is een goede ontwikkeling.
De minister heeft in haar Kamerbrief echter géén garantie afgegeven dat de Tweede Kamerverkiezing in 2021 ook daadwerkelijk veilig en gecontroleerd zal gaan verlopen. Deze beslissing heeft de minister uitgesteld tot eind januari en wacht het (vrijblijvende) advies van de Kiesraad af: zeven weken voor de verkiezing.
Hopelijk is de optelcontroleprocedure (en benodigde wetgeving) op tijd gereed voor de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021.
Sites die over de Kamerbrief geschreven hebben:
- Rijksoverheid.nl: 'Kamerbrief over reactie op rapport Verkiezingen en optelcomputers: een oproep tot onafhankelijke controle in het belang van betrouwbare verkiezingen'
- Rijksoverheid.nl: 'Beantwoording Kamervragen over het nieuws dat de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen kwetsbaar is voor hackers'
- Rijksoverheid.nl: 'Beantwoording Kamervragen over het bericht dat de verkiezingssoftware hackbaar is'
- VNGnieuws.nl: 'Ollongren: handmatige controle verkiezingsuitslag'
- BinnenlandsBestuur.nl: 'Minister wil handmatige controle van verkiezingssoftware'
- Security.nl: 'Minister wil telbestanden verkiezingssoftware openbaar maken'
- AGconnect.nl: 'Minister: telbestanden ondersteuningssoftware verkiezingen worden openbaar'