In reactie op ons rapport heeft de Kiesraad de toezegging gedaan extra controles te zullen gaan uitvoeren op de vaststelling van de uitslagen van de herindelingsverkiezingen op 18 november 2020 in zeven gemeentes:
"[..] De kans dat een significante fout in de optelsoftware niet wordt gedetecteerd, wordt kortom zeer klein geacht. Toch vindt de Kiesraad het van belang om de procedure voor de vaststelling van de uitslag waar mogelijk nog te versterken. Met het oog daarop worden daarom extra controles uitgevoerd door de Kiesraad om vast te kunnen stellen dat de software correct heeft opgeteld. Mede op basis van de bevindingen uit de controles door de Kiesraad bij de herindelingsverkiezingen, wordt bezien hoe ook bij de Tweede Kamerverkiezing extra kan worden gecontroleerd. "
De Kiesraad functioneert alleen bij landelijke verkiezingen als centraal stembureau. Bij Tweede Kamerverkiezingen zijn 355 gemeentes en 20 bovenliggende kieskringen (hoofdstembureaus) verantwoordelijk om de uitslag vast te stellen, voordat deze naar de Kiesraad wordt gestuurd:
"[..] Het is uiteraard met name de verantwoordelijkheid van de gemeenten, de hoofdstembureaus, en tot slot het centraal stembureau, om vast te stellen of de uitslagen die zij vaststellen kloppen. De Kiesraad voert zelf altijd aanvullende handmatige controles uit bij de vaststelling van uitslagen waarvoor hij zelf verantwoordelijk is. Dat betekent dat de Kiesraad handmatig de uitslagen narekent naast de berekening die met OSV2020 wordt gemaakt. [..]"
Het is goed om te beseffen dat de handmatige controles die de Kiesraad benoemt, best wel beperkt en tevens steekproeven zijn. Gebaseerd om onlogische uitslagen, en uitslagen die bijvoorbeeld fors afwijken van exit-polls extra te controleren.
Ingescande stembureau-uitslagen staan sinds 2019 op gemeentesites
Tijdens de Provinciale Staten en Waterschapsverkiezingen in 2019 waren gemeentes voor het eerst verplicht om de processen-verbaal van de stembureaus (N10) en de opgave van de burgemeester met stemtotalen van de gemeente (N11) te scannen en op hun website te plaatsen.
Voor het eerst zal de Kiesraad op hun website een overzicht plaatsen met daarin alle adressen van websitepagina's waar gemeenten die processen-verbaal met uitslagen publiceren:
"[..] Ook voor kiezers is er bij de Tweede Kamerverkiezing een mogelijkheid om het proces van de vaststelling van de uitslag te kunnen volgen en controleren. Iedereen die daarin is geïnteresseerd kan het tellen van de stemmen bijwonen, tot en met het vaststellen van het proces-verbaal in het stembureau. Alle processen-verbaal van de stembureaus worden direct na de dag van stemming door de gemeenten op internet gepubliceerd.
Op de website van de Kiesraad is na de dag van stemming van de Tweede Kamerverkiezing een overzicht te vinden met adressen van websitepagina's waar gemeenten die processen-verbaal met uitslagen publiceren. Aan de hand van die processen-verbaal kunnen burgers controleren of de uitslagen die de gemeenten bekendmaken daadwerkelijk kloppen. [..]"
Wetsvoorstel nieuwe procedure vaststelling uitslag
De Kiesraad meldt daarnaast:
"[..] Er is een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer ingediend dat de procedure voor de vaststelling uitslag wijzigt. Daarin krijgt de Kiesraad de bevoegdheid om een controleprotocol op te stellen dat gemeenten moeten uitvoeren. In dit protocol wordt voorgeschreven op welke wijze de juiste werking van de optelsoftware wordt vastgesteld. Deze wet zal niet in werking treden voor de Tweede Kamerverkiezing van 2021. [..]"
Sites die over dit initiatief van de Kiesraad schrijven:
- Kiesraad.nl 'Extra controles op vaststelling uitslagen verkiezingen'
- NOS.nl: 'Extra controle nodig bij stemmen tellen Tweede Kamerverkiezingen'
- Nu.nl: 'Handmatige controle telsoftware bij herindelingsverkiezingen op 18 november'
- Tweakers.net 09-11-20: 'Kiesraad past stemtellingsproces aan vanwege kritiek op verkiezingssoftware'
- Tweakers.net 20-11-20: 'Kiesraad: software werkte deze week tijdens lokale verkiezingen goed'
- Security.nl 09-11-20: 'Kiesraad gaat resultaten optelsoftware verkiezingen extra controleren'
- Security.nl 20-11-20: 'Kiesraad: optelsoftware functioneerde goed bij verkiezingen'
- RD.nl: 'Extra controle op uitslag raadsverkiezingen volgende week'
- ND.nl: 'Extra check uitslag raadsverkiezingen'
- Gemeente.nu: 'Kiesraad: briefstemmen alleen op aanvraag, extra controles en controleprotocol'
- VPNgids.nl: 'Kiesraad gaat extra controles uitvoeren bij verkiezingen na kritiek op OSV'